Een jonge vrouw in een chique zeventiende-eeuwse jurk schrijdt in Amsterdam Studio’s de trap af en begeeft zich in de richting van studio 2. Daar maakt Peter Greenaway de resterende opnamen voor Nightwatching.

Amsterdam is de laatste stad waar de filmploeg neerstreek. Eerder was de crew al in Polen waar in een oude Sovjetstudio Rembrandts tijd herleefde. Omdat filmen op locatie in Amsterdam te duur was, werd het Nederlandse landschap nagebootst in Wales. “Eigenlijk best vreemd als je bedenkt dat het daar nogal bergachtig is”, geeft de regisseur toe, om er filosofisch aan toe te voegen: “maar geschiedenis is een onzichtbaar land. Bovendien zien Amerikanen het verschil toch niet en we kunnen altijd nog zeggen dat het Limburg moet voorstellen.”

Dezelfde middag betreden Emily Holmes als Hendrickje en Harry Ferrier als Carl Hasselburgh de ruimte, in gezelschap van enkele figuranten. Het is tijd om te zingen. De Canadese Holmes zet het bekende kinderliedje Altijd is Kortjakje ziek in en de rest zingt en danst vrolijk mee. Na twee keer is de regisseur tevreden en staat de scène erop.

Dat Greenaway Rembrandts leven op het witte doek brengt, is niet vreemd. De in Amsterdam woonachtige Welshman is van oorsprong zelf beeldend kunstenaar en Rembrandt ziet hij als belangrijkste schilder aller tijden, die volgens hem filmmaker avant la lettre was. “Als hij nu had geleefd, was hij ongetwijfeld regisseur. Kijk maar naar De Nachtwacht, dat is een pose van mensen in geleende kostuums.” Een film over de Nederlander kon dan ook niet uitblijven, maar dan wel net even anders.

In de prent wil de regisseur 51 mysteries oplossen, die verstopt zitten in het schilderij. Zo vraagt Greenaway zich af waarom er een meisje staat afgebeeld tussen alle mannen. “En tussen de soldaten staat ook een man van wie we weten dat hij een acteur was, die met snor altijd loog en zonder snor de waarheid sprak. Op dit schilderij draagt hij een snor. Waarover loog hij?”

Ook interessant is het raadsel rond kapitein Frans Banning Cocq, hoofdpersoon op het doek. Aan zijn rechterhand draagt hij een handschoen, maar in diezelfde hand heeft hij ook een rechterhandschoen vast. Dit kan erop duiden dat hij iemand wilde uitdagen of zelf de spreekwoordelijke handschoen heeft opgenomen.

Nightwatching is een onvervalste complottheorie waarbij de centrale vraag luidt: wie is er vermoord? Kruitdampen op het schilderij impliceren namelijk dat er geschoten is. Greenaway trekt een paralel met de zogenoemde Zapruderfilm waaruit zou blijken dat president Kennedy van twee kanten werd beschoten. “Als je die film bekijkt, vraag je jezelf af waar die andere kogel vandaan komt. En als ik naar de Nachtwacht kijk, vraag ik me af waar de kogel heen gaat.”

Volgens de filmmaker trof het projectiel de voorganger van Banning Cocq. Rembrandt was getuige van de moord en klaagde op het schilderij de daders aan. Die lieten het daar niet bij zitten en zweerden vervolgens samen tegen de schilder. Ze zouden ervoor hebben gezorgd dat de ooit zo succesvolle kunstenaar geen goedbetaalde opdrachten meer kreeg. En dat zou verklaren waarom de eens erg rijke Rembrandt berooid stierf.

Greenaway voelt zich tijdens het maken van de film als een vis in het water. “Ik maak barokcinema vol met kleuren en allerlei voorwerpen. Dit is een ideaal project voor mij.” Als het aan de regisseur ligt, wordt de film dan ook een levend schilderij. Afgaand op de trailer en getoonde beelden in de montageruimte is hij daar heel aardig in geslaagd.

Het gebruik van High Definition (HD) heeft daarbij geholpen. “We kunnen ons daardoor vrijheden permitteren. We maken de film zoals Rembrandt schilderde. Wij spelen ook met licht en op HD kunnen we lampen eenvoudig wegvegen.” Met een fraai visueel effect als gevolg. Een tafel, gedekt met brood, wijn en fruit lijkt door de belichting als twee druppels water op een zeventiende-eeuws stilleven. En ook sommige decors lijken met de hand geschilderd. De licht-donker schakering waar Rembrandt beroemd mee werd, is ook in grote mate aanwezig.

Nightwatching is een 5 miljoen euro kostende internationale co-productie tussen Canada, Groot-Brittannië, Nederland en Polen. Acteurs en figuranten uit al deze landen spelen mee in de film, wat soms enige verwarring opleverde. Voor een dialoog tussen Martin Freeman als Rembrandt en Britton zijn op de achtergrond figuranten nodig die een geanimeerd gesprek voeren. Ze nemen de opdracht erg letterlijk en praten er lustig op los. Niet geheel tot tevredenheid van de regisseur. Hij vraagt hen of ze tijdens de volgende take alleen willen doen alsof ze praten. “Jullie spreken Nederlands, maar dit is een Engelstalige film.”

Net als Tulse Luper Suitcases maakt ook Nightwatching deel uit van een groter geheel. Vorig jaar presenteerde Greenaway een gelijknamige installatie in het Rijksmuseum. Verder werkt de regisseur aan een toneelstuk dat in december in première moet gaan in Rotterdam en aan een documentaire.

Als alles volgens plan verloopt, gaat Nightwatching in première op het filmfestival van Cannes. Op donderdag 4 oktober sluit de film het Nederlands Film Festival in Utrecht af. De rolprent had vorig jaar al in de bioscopen moeten draaien, zodat hij naadloos had aangesloten op de vieringen rond Rembrandts vierhonderdste geboortedag. Maar zoals wel vaker gebeurt in filmland was er enige vertraging.

Greenaway zit er zelf niet zo mee. “De Engelsen en de Fransen vieren zijn verjaardag pas dit jaar.” Een aantal deskundigen is er bovendien van overtuigd dat de Nederlandse meester niet in 1606, maar pas in 1607 ter wereld kwam. En dan is er opeens weer een perfecte aanleiding.

Nightwatching Canada/Groot-Brittannië/Nederland/Polen 2007 regie en scenario Peter Greenaway, met Martin Freeman, Emily Holmes, Chris Britton, Jochum ten Haaf e.a.

Gepubliceerd in Skrien nummer 4 van mei 2007.

© Evert-Jan Pol